کمبود خواب چگونه بدن را به‌سمت نابودی می‌کشاند؟

نویسنده: مبین احمدی

یکشنبه, ۱۹ مرداد ۹۹ ساعت ۱۲:۰۰

بسیاری از افراد با مشکل کمبود خواب مواجه‌اند و در نگاه اول ممکن است اهمیت چندانی به آن ندهند. با این‌حال نداشتن خواب کافی آثار منفی شدیدی روی بدن می‌گذارد.

احتمالا پیش‌تر، بارها از آثار معمولی نداشتن خواب کافی روی بدن شنیده‌اید و با شماری از آن‌ها آشنایی دارید. افراد بسیار زیادی بنابه‌دلایل مختلف بارها دچار بی‌خوابی یا کم‌خوابی می‌شوند. نداشتن خواب کافی انگیزه‌ی درونی فرد را پایین می‌آورد، باعث بداخلاق شدنش می‌شود و آثار دیگری همچون بروز مه مغزی را به‌همراه دارد. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد برخی افراد به‌حدی کم‌خواب هستند که ممکن است فکر کنند بدن‌شان با کم خوابیدن تطبیق پیدا کرده است. 

با این‌حال هیچ‌کسی نمی‌تواند با کمبود خواب انطباق پیدا کند. اگر به کم‌خوابی عادت کرده‌اید، اتفاقی که می‌افتد این است که بدن‌تان در حالتی ضعیف‌تر از حالت معمولی فعالیت می‌کند؛ اما چون این اتفاق در بلندمدت برای‌تان رخ داده و تا حد زیادی عادی شده، با خود فکر می‌کنید که هیچ مشکلی وجود ندارد و بدن‌تان همچون همیشه به فعالیت ادامه می‌دهد.

کمبود خواب مزمن افزون‌بر علائم روزانه، می‌تواند به‌مرور زمان، تک‌تک جوانب سلامتی بدن را تحت تأثیر قرار دهد و سلامتی شما را به‌سمت نابودی ببرد. به‌علاوه کم‌خوابی برخی آثار جانبی هم دارد که شامل آن چیزهایی می‌شوند که در ادامه‌ی مقاله می‌آیند. این آثار جانبی به‌حدی زیان‌بار و ترسناک هستند که می‌توانند شما را به خوابیدنِ بیشتر ترغیب کنند.

کمبود خواب پوست شما را پیر می‌کند

اگر همواره به‌شکلی جدی و منظم از پوست خود مراقبت می‌کنید و به استفاده از مواد تمیزکننده، سرم‌ها، کرم‌های دور چشم و مرطوب‌کننده و آب‌رسان روی می‌آورید، بهتر است بدانید درصورت نداشتن خواب کافی بسیاری از کارهایی که می‌کنید بدون نتیجه خواهد بود. اگر کمبود خواب مزمن داشته باشید، پوست‌تان با سرعت بسیار زیاد پیر می‌شود. علائم کوتاه‌مدت، واضح هستند و افراد زیادی از آن‌ها آگاهی دارند؛ پف‌کردن چشم‌ها، سیاه شدن دور چشم و افتادگی پلک‌ها جزو علائم ظاهری کمبود خواب هستند.

اگر مجددا به چرخه‌ی خواب سالم بازگردید علائم ظاهری که از آن‌ها حرف زدیم به‌مرور زمان از بین می‌روند، زیرا همانطور که گفتیم از نوع کوتاه‌مدت هستند؛ با این‌حال آثار بلندمدتی که کمبود خواب به‌همراه می‌آورد ممکن است برای مدت‌زمانی طولانی با شما بماند، حتی درصورتی که به چرخه‌ی خواب سالم بازگردید. همچنین هرچه مسن‌تر شوید آثار بلندمدت کمبود خواب مزمن بیشتر خودشان را نشان می‌دهند.

هیچ‌کس نمی‌تواند با کمبود خواب تطبیق پیدا کند

نداشتن خواب کافی نحوه‌ی ریکاوری‌شدن بدن شما (ازجمله پوست) پس از مواجهه با عوامل تنش‌زای روزانه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از بین این عوامل می‌توانیم به قرار گرفتن در معرض نور خورشید، قرار گرفتن در معرض نور آبی مضر و سم‌های محیطی اشاره کنیم. 

خواب ناکافی به‌مرور زمان مانع تولید کلاژن و الاستین در بدن می‌شود. بیشتر حجم پوست از سلول‌های کلاژن ساخته شده و جوان‌ماندن پوست وابسته به این نوع سلول‌ها است. بر اساس شواهد علمی، کلاژن می‌تواند پوست را محکم و لطیف نگه دارد. پوست به‌لطف کلاژن، توانایی بازتولید سلول‌های از دست رفته را دارد و خاصیت ارتجاعی خود را حفظ می‌کند. الاستین نیز همچون کلاژن خاصیت ارتجاعی دارد. بدین ترتیب اگر به‌اندازه‌ی کافی نخوابید، میزان تولید کلاژن و الاستین پایین می‌آید که در نتیجه، فرآیند بازتولید سلول‌های پوست با سرعت کمتر و در حجم کمتر انجام می‌گیرد.

کمبود خواب افزون‌بر این موارد می‌تواند روی فرآیند تولید برخی هورمون‌های خاص اثر منفی بگذارد؛ ازجمله هورمون رشد انسان و کورتیزول (کورتیزول روی سلامت پوست شما اثر مثبت می‌گذارد). تمامی مواردی که گفتیم در گذر زمان دست‌به‌دست هم می‌دهند و باعث پیری زودرس پوست شما می‌شوند.

کمبود خواب میکروبیوم شما را نابود می‌کند

بررسی دانشمندان نشان داده است خوابیدن یا نخوابیدن می‌تواند روی میکروبیوم روده‌ی شما اثر بگذارد؛ میکروبیوم روده، تریلیون‌ها میکروبی را که در دستگاه گوارش شما زندگی می‌کنند و نقش مهمی در سلامت کلی بدن دارند شامل می‌شود. میکروب‌های حاضر در دستگاه گوارش تا حد بسیار زیادی روی فرآیند هضم غذا، جذب ویتامین و مواد معدنی، بهبود عملکرد سیستم ایمنی، سلامت روان، سلامت پوست و تعادل هورمون‌ها در بدن اثر می‌گذارند و به‌همین دلیل است که می‌گوییم نقش مهمی در سلامت بدن دارند. اگر روده‌ی شما به‌هم بریزد، ممکن است هر یک از موارد مذکور را مختل کند و برای مثال دیگر نتوانید به‌درستی فرآیند هضم را انجام دهید یا این‌که تعادل هورمون‌های بدن حفظ نشود.

محققان با انجام آزمایش‌های دقیق متوجه شده‌اند کمبود خواب باعث کاهش تنوع میکروب‌های روده می‌شود‌ (هرچه تنوع میکروب‌ها بیشتر باشد، بهتر است) و درنهایت عملکرد روده را دست‌خوش تغییر می‌کند. روده‌ی شما دارای ریتم شبانه‌روزی ویژه‌ای است که همواره به آن پای‌بند می‌ماند تا بتواند کار خود را به نحو احسن انجام دهد. نتایج مطالعه‌ها نشان می‌دهد تغییر ریتم شبانه‌روزی مغز می‌تواند به تغییر ریتم شبانه‌روزی روده و برهم خوردن عملکرد آن منتهی شود.

کمبود خواب قدرت قضاوت و یادگیری را مختل می‌کند

می‌خواهید چیزهای جدید یاد بگیرید، در حرفه‌ای که مشغول آن هستید بهتر شوید و بتوانید خودتان را به آدمی پربازده‌تر تبدیل کنید؟ پیشنهاد می‌کنیم به رخت‌خواب بروید و مطمئن شوید که در هر شب بین ۷ تا ۹ ساعت می‌خوابید تا بدن‌تان به‌خوبی استراحت کند. نتایج مطالعه‌های زیادی نشان داده است که کمبود خواب می‌تواند بهره‌وری شما و تمرکزتان روی کارها در روز بعد را دچار مشکل کند.

اگر شب به اندازه‌ی کافی نخوابید، روز بعد بدن و ذهن‌تان سر حال نخواهد بود

نکات مهم دیگری که ممکن است برای برخی افراد، ناشناخته باشد این است که کمبود خواب کم‌کم روی توانایی شما برای قضاوت کردن تأثیر منفی می‌گذارد و حافظه و یادگیری را نیز مختل می‌کند. این یعنی اگر شب به‌اندازه‌ی کافی نخوابید، ذهن‌تان در طول روز سر حال نخواهد بود و نخواهید توانست بیشتر چیزهایی را که یاد می‌گیرید بعدا به‌خاطر بیاورید. 

بررسی‌ها نشان می‌دهد کمبود خواب می‌تواند تقریبا تک‌تک بخش‌های مغز شما را تحت تأثیر قرار دهد، با این‌حال مطالعه‌ای ویژه به‌وضوح نشان می‌دهد کمبود خواب آثاری جدی روی هیپوکمپوس (بخشی از دستگاه لیمبیک مغز که وظیفه‌ی یادگیری را برعهده دارد) می‌گذارد. بدین ترتیب کمبود خواب می‌تواند یادگیری شما را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.

از آن‌جایی که کمبود خواب می‌تواند روی قدرت قضاوت به‌شکلی عمیق اثر منفی بگذارد و عملا آن را مختل کند، افرادی که با این مشکل مواجه می‌شوند در اکثر اوقات توانایی اتخاذ تصمیم ندارند یا به‌یک‌باره باعث بروز تصادف می‌شوند. اگر شغلی دارید که در آن باید تصمیم‌های مهم را در زمانی سریع بگیرید، کمبود خواب می‌تواند کم‌کم زندگی شغلی‌تان را نیز به‌سمت نابودی ببرد.

کمبود خواب روی وزن شما اثر می‌گذارد

کمبود خواب می‌تواند به روش‌های زیادی به‌صورت مستقیم فرآیند کاهش وزن را مختل کند. بدون داشتن خواب کافی، احتمال این‌که بخواهید روز بعد ورزش کنید پایین می‌آید؛ ممکن است به‌دلیل خستگی نخواهید غذای سالم و مناسب بخورید و سراغ غذاهای آماده یا ناسالم بروید؛ به‌علاوه بدون خواب کافی ممکن است روز بعد کالری‌های زیادی مصرف کنید و امکان سوزاندن آن‌ها برای‌تان فراهم نباشد. کمبود خواب به‌طور کلی می‌تواند روی انگیزه‌ی شما برای سالم‌زندگی‌کردن، اثر منفی شدیدی بگذارد. 

افزون‌بر عادت‌های غذایی ناسالم و کمتر ورزش کردن، دانشمندان معتقد هستند که می‌توان بین کمبود خواب و افزایش وزن ارتباطات مستقیمی پیدا کرد. کمبود خواب به برهم خوردن تعادل هورمون‌ها، انتقال‌دهنده‌های عصبی و دیگر مواد شیمیایی مهم موجود در بدن منتهی می‌شود که درنهایت روی سیگنال‌های گشنگی و سیری شما اثر منفی می‌گذارد. این یعنی ممکن است سیر باشید، اما سیگنال سیری به مغزتان نرسد و همچنان به غذا خوردن ادامه دهید. 

کمبود خواب روی قوای جنسی اثر منفی می‌گذارد

دانشمندان متوجه شده‌اند مردان و زنانی که به‌اندازه‌ی توصیه‌شده توسط متخصصان حوزه‌ی سلامت نمی‌خوابند، نسبت‌به مردان و زنانی که بیشتر می‌خوابند، میل جنسی کمتری دارند. احتمال می‌رود که اثر منفی کمبود خواب روی میل جنسی به نوسانات هورمونی و برخی از عملکردهای سیستم عصبی ارتباط داشته باشد. به‌علاوه در بسیاری از مواقعی که خسته باشید، برقراری رابطه‌ی جنسی برای‌تان لذت‌بخش نخواهد بود. این موارد در کنار هم به کاهش میل جنسی می‌انجامند. 

کمبود خواب تعادل هورمون‌های بدن را برهم می‌زند

مواردی که گفتیم چیزهایی هستند که مردم کمتر درباره‌ی آن‌ها حرف می‌زنند. اگر به اندازه‌ای کم‌خواب شده‌اید که ممکن است هرگز میل جنسی پیدا نکنید، بهتر است فورا به برنامه‌ی زندگی خود نگاهی دوباره بیندازید و خوابیدن‌تان را تنظیم کنید و بفهمید که چرا چنین اتفاقی رخ داده است. لزوما قرار نیست بدون برقراری رابطه‌ی جنسی مکرر نتوانید زندگی شاد و موفق داشته باشید، اما کاهش میل جنسی قطعا مشکلاتی برای رابطه‌ی شما به‌همراه می‌آورد و حتی باعث پایین آمدن اعتماد‌به‌نفس می‌شود. بنابراین حتما به این نکته توجه داشته باشید و اگر مشکلی وجود دارد، آن را با شریک زندگی خود و درصورت نیاز با مشاور در میان بگذارید.

کمبود خواب باعث بروز احساس ناخوشی می‌شود

در این زمینه صادق باشید: وقتی شب به اندازه‌ی کافی استراحت نمی‌کنید، فردا چقدر شاد هستید؟ حتی اگر این موضوع را در شخص خودتان نبینید، قطعا می‌توانید رفتار و طرز برخورد شخصی را مثال بزنید که طی چند وقت اخیر به اندازه‌ی کافی نخوابیده. چنین فردی قطعا تا حد زیادی بدخلق است و ممکن است شما را ناراحت کند، درباره‌ی قضایای مختلف دیدگاه‌هایی عجیب و نامناسب داشته باشد و به‌خاطر برخی اتفاقات عادی و دلایل جزئی، به‌شدت عصبانی شود.

دانشمندان همچنین بارها کمبود خواب را به اختلالات روحی نظیر افسردگی و اضطراب ربط داده‌اند. این گفته بدین معنی نیست که اگر کم بخوابید حتما دچار افسردگی می‌شوید؛ صرفا بهتر است بدانید که مطالعه‌ها نشان داده‌اند بین این دو، ارتباط وجود دارد.

حتی درصورت ایجاد نشدن اختلالات روحی، کمبود خواب می‌تواند مشکلاتی به‌همراه داشته باشد. دانشمندان تاکنون بارها کمبود خواب را به افزایش عصبانیت ربط داده‌اند و برخی از مطالعه‌ها نیز می‌گویند نداشتن خواب کافی می‌تواند فرآیند درک و پردازش احساسات را تحت تأثیر قرار دهد.