بی‌تفاوتی؛ نشانه‌ی زودهنگام زوال عقل

نویسنده: مریم صفدری

سه شنبه, ۲ دی ۹۹ ساعت ۱۰:۰۰

پژوهشگران می‌گویند سال‌ها پیش از بروز علائم آشکار زوال عقل، افرادی که در معرض خطر ابتلا قرار دارند، دچار بی‌تفاوتی می‌شوند.

همه‌ی ما روزهایی داریم که در آن، بیرون آمدن از تخت‌خواب برایمان دشوار است. اما تنبلی روزمره نباید با بی‌تفاوتی یا بی‌احساسی (Apathy) اشتباه گرفته شود که فقدان ناتوان‌کننده‌ی علاقه، عواطف یا انگیزه است. مطالعه‌ی جدیدی نشان می‌دهد بی‌تفاوتی می‌تواند نشانه‌ی زودهنگامی از زوال عقل در خانواده‌های در معرض خطر باشد.

مطالعه‌ی جدید با پیگیری ۶۰۰ نفر به ‌مدت دو سال، نشان داد که بی‌تفاوتی زودهنگامی که طی زمان بدتر می‌شد، پیش‌بینی‌کننده‌ی تضعیف عملکرد مغز در افرادی است که خطر ژنتیکی زوال عقل را به ارث برده‌اند ولی از جهات دیگر سالم به ‌نظر می‌رسند.

انواع مختلفی از زوال عقل وجود دارد که اصطلاح کلی برای مجموعه‌ای علائم است که به‌وسیله‌ی اختلالات مغزی ایجاد می‌شود. همه‌ی اشکال زوال عقل ناتوان‌کننده‌اند و بیماری آلزایمر شایع‌ترین آن‌ها است؛ اما مطالعه‌ی جدید فقط بر یکی از موارد تمرکز دارد: زوال عقل پیشانی گیجگاهی یا دمانس فرونتوتمپورال (FTD) که اغلب بین ۴۵ تا ۶۵ سالگی تشخیص داده می‌شود.

زوال عقل حدود ۵۰ میلیون نفر را در سراسر جهان تحت ‌تأثیر قرار می‌دهد و عوامل خطر آن به‌خوبی شناسایی شده است: سن عامل اصلی است و علاوه ‌بر ‌آن، قلب ضعیف و نداشتن فعالیت بدنی خصوصا در میان‌سالی خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. اما تشخیص اینکه چه زمانی زوال عقل شروع می‌شود، چالش بزرگی است. پژوهش‌های زیادی بر درک نحوه‌ی توسعه‌ی زوال عقل در مراحل اولیه تمرکز دارند و ظهور اولین علائم نامحسوس آن را مورد بررسی قرار می‌دهند که می‌تواند متغیر باشد.

یافتن علائم هشداردهنده اولیه از زوال عقل به آن معنا است که پزشکان و خانواده فرصتی برای مداخله دارند؛ اما هنوز نه در مورد پیشگیری یا درمان کامل، بلکه برای کمک به این افراد تا وقتی ابتلای آن‌ها به این وضعیت تشخیص داده شد، مراقبت‌های حمایتی لازم را دریافت کنند. این امر همچنین می‌تواند برای بهبود طراحی کارآزمایی‌های بالینی و به‌کارگیری افرادی که در مراحل اولیه زوال عقل قرار دارند در مطالعات، مفید باشد. جیمز رو، عصب‌شناس دانشگاه کمبریج، می‌گوید: «از پژوهش‌های دیگر، می‌دانیم در بیماران مبتلا به دمانس فرونتوتمپورال، بی‌تفاوتی نشانه‌ی بدی از نظر زندگی مستقل و زنده‌مانی است. در این‌جا، اهمیت آن را دهه‌ها پیش‌ از شروع علائم نشان می‌دهیم.»

بی‌تفاوتی یکی از ویژگی‌های رایج FTD است که علائم دیگری مانند تغییرات غیر عادی در خلق‌و‌خو و رفتار، دشواری در قضاوت خوب و تکانشگری دارد. در این مطالعه، افراد در معرض خطر ابتلا به FTD، سال‌ها پیش از آن‌که پزشکان انتظار دیدن علائم دیگر را بر اساس سن آن‌ها داشته باشند، علائم بی‌تفاوتی را نشان می‌دادند. مائورا مالپتی، متخصص عصب‌شناسی شناختی در دانشگاه کمبریج، می‌گوید: «.. همچنین سال‌ها پیش از زمان مورد انتظار آغاز علائم، شاهد کوچک شدن موضعی مغز در مناطقی بودیم که از انگیزه و نوآوری حمایت می‌کند.»

ارتباط کوچک شدن مغز (آتروفی) و بی‌تفاوتی قبلا در افرادی که علائم FTD را نشان می‌دهند، نشان داده شده بود. جنبه‌ی جدید مطالعه‌ی حاضر، ردیابی بی‌تفاوتی از زمانی است که برای اولین ‌بار در افرادی بروز می‌کند که از نظر ژنتیکی در معرض خطر ابتلا به FTD هستند اما علائم دیگری ندارند و از جهات دیگر سالم به نظر می رسند.

هدف، بررسی این موضوع است که آیا بی‌تفاوتی می‌تواند آغاز زوال عقل و زوال شناختی را که به ‌دنبال آن می‌آید، پیش‌بینی کند. در این مطالعه حدود ۳۰۰ نفر دارای ژن معیوب عامل FTD در نظر گرفته شدند. این افراد در طول دو سال، سه بار با اسکن مغز، سنجه‌های بی‌تفاوتی و آزمون‌هایی برای اندازه‌گیری عملکرد شناختی از جمله حافظه، مورد ارزیابی قرار گرفتند. روژیر كیویت، یکی دیگر از متخصصان عصب‌شناسی شناختی از دانشگاه کمبریج که در پژوهش جدید نقش داشته است، می‌گوید: «در آغاز، شرکت‌کنندگانی که دارای جهش ژنتیکی بودند، احساس سالم بودن داشتند و نسبت‌ به خویشاوندانی که دارای جهش نبودند، علائم سطوح بالاتر بی‌تفاوتی را نشان نمی‌دادند. سطح بی‌تفاوتی، مشکلات شناختی را در سال‌های پیش ‌رو پیش‌بینی می‌کرد.»

درمقایسه با اعضایی از خانواده که حامل ژن FTD نبودند، بی‌تفاوتی در حاملان ژن FTD بدتر می‌شد و توانایی‌های شناختی آن‌ها طی مدت دو سال تضعیف شد. شدت این روند در شرکت‌کنندگان مسن‌تر بیشتر بود. كیویت می‌گوید: «بی‌تفاوتی برای افرادی که می‌دانیم در معرض خطر بالاتر ابتلا به دمانس فرونتوتمپورال هستند، بسیار سریع‌تر پیشرفت می‌کند و با آتروفی بیشتر مغز همراه است.»

نتایج مطالعه‌ی حاضر ممکن است امیدوارکننده به ‌نظر برسد و نشان یدهد که بی‌تفاوتی می‌تواند آغاز زوال عقل را پیش‌بینی کند؛ اما به یاد داشته باشید که مطالعه‌ی مذکور به‌طور خاص به بی‌تفاوتی در افرادی پرداخته است که دارای عامل خطر ژنتیکی قابل شناسایی برای FTD هستند و فرم‌های دیگر زوال عقل و جمعیت عمومی را مورد بررسی قرار نداده است.

همچنین هیچ علامتی به‌تنهایی نشان‌دهنده‌ی زوال عقل نیست. علاوه بر این موارد، تشخیص بی‌تفاوتی از افسردگی که نشانه‌‌ی دیگری از زوال عقل و کاهش انرژی از مشخصه‌های آن است، آسان نیست. پژوهشگران مطالعه برای اجتناب از سردرگمی، از دو ابزار معتبر برای اندازه‌گیری جداگانه بی‌تفاوتی و افسردگی استفاده کردند. اما بی‌تفاوتی علل غیر مرتبط دیگری نیز دارد؛ مانند کمبودهای هورمونی که نباید از آن‌ها غفلت کرد. رو می‌گوید:

دلایل زیای وجود دارد که فردی احساس بی‌تفاوتی ‌کند ... اما پزشکان باید به‌ویژه در افرادی که دارای سابقه‌ی خانوادگی زوال عقل هستند، احتمال اینکه بی‌تفاوتی نشانه‌ی اولیه زوال عقل و افزایش احتمال ابتلا به آن در صورت بی‌توجهی باشد، در ذهن داشته باشند. درمان زوال عقل مشکل است؛ اما هرچه زودتر بتوانیم بیماری را تشخیص بدهیم، فرصت بیشتری برای تلاش و مداخله برای کند کردن روند یا توقف پیشرفت آن خواهیم داشت.